Süt sektöründe uzun süredir devam eden uygulamaya göre sanayiciler, üreticiye “Sütünü alırım ama ücretinin bir kısmını benden yem alarak ödeyeceksin, yoksa sütünü almam” şartı koşuyor. Bu durum çiftçiyi nakit gelirden mahrum bırakıyor.
Normal şartlarda süt satışından elde edilen gelir; mazot, elektrik ve işçi maaşlarının ödenmesi için kullanılması gerekirken, üreticiye nakit yerine yem verilmesi nakit akışını bozuyor. Çiftçiler bu tabloya şu sözlerle tepki gösteriyor:
- “Paramızı nakit alamıyoruz, sütümüzün karşılığını yemle veriyorlar.”
- “Yem pahalı, süt ucuz; iki taraftan da kaybediyoruz.”
- “Krediyle yem alamıyoruz, uzun vadede ödeme imkânımız kalmıyor.”
Piyasa dengesini bozuyor
Üreticiler için temel kural, 1 litre sütle en az 1,3–1,5 kilo yem alınabilmesi. Ancak mevcut uygulama bu dengeyi de bozuyor. Yem, piyasa fiyatının üzerinde satılırken süt piyasanın altında alınıyor. Bağımsız yem firmaları devre dışı kalıyor, rekabet azalıyor ve uzun vadede süt arzı düşüyor. Bu da tüketiciye fiyat artışı olarak yansıyor.
Rekabet Kurumu devreye girdi
Rekabet Kurumu, konuyla ilgili 39 firma hakkında soruşturma açtı. Kurumun koyduğu kurallar şöyle:
· Üretici yem almaya zorlanamayacak.
· Gönüllü alımda marka veya miktar dayatması yapılamayacak.
· Faturalar üç ayda bir denetlenecek.
· Üreticilere haklarını anlatan bilgilendirme metni gönderilecek.
Kağıt üzerinde kurallar net olsa da üreticiler, sahada uygulanmadığı sürece bu kararların etkisiz kalacağı görüşünde. Daha önce yapılan denetimlerin ve kesilen cezaların caydırıcı olmadığı hatırlatılıyor.
Yapısal sorunlar çözülmeden sonuç alınmaz
Uzmanlara göre sorun sadece “dayatma” ile sınırlı değil. Yem maliyetleri büyük ölçüde ithalata bağlı. Bu nedenle uygulamanın kaldırılması yem fiyatlarını düşürmeye yetmeyecek.
Merkez Bankası’nın analizlerine göre yem üzerindeki KDV indirimleri bile kısa ve uzun vadede süt ve yem fiyatlarını anlamlı şekilde etkilemedi. Yem fiyatlarını belirleyen asıl unsurlar; hammadde maliyetleri, ithalat politikaları ve piyasa yapısı.
Çözüm için önerilen adımlar şunlar:
· Yerli hammadde üretiminin artırılması.
· İthalat maliyetlerinin azaltılması.
· Üreticiye doğrudan destekler verilmesi.
“Pansuman yetmez, köklü tedavi şart”
Sektör temsilcileri, Rekabet Kurumu’nun soruşturmasını önemli bir adım olarak değerlendiriyor ancak tek başına yeterli olmadığını vurguluyor. Uzmanlara göre süt sektöründe yıllardır süregelen “süt karşılığı yem” uygulamasının sona erdirilmesi yapısal çözümlerle desteklenmezse, çiftçilerin köyleri terk etmesi ve süt arzında ciddi düşüşler kaçınılmaz olacak.
