2011 yılında Muammer Kaffafi’nin öldürülmesinin ardından Libya’da başlayan iç savaş ve siyasi kriz dokuzuncu yılına girerken ülkedeki istikrarsızlık büyüyerek devam ediyor. Libya'da nüfusun çok büyük çoğunluğu aşiret üyesi. Ülkedeki büyük aşiretler hem siyasi hem de toplumsal hayatta etkili. Bu durum, Kaddafi sonrası oluşan sistemdeki güç dengelerine de yansımış durumda.
İki ayrı yönetimin yer aldığı Libya'da çatışmalar hız kesmeden sürdüğü ülkeye, Libya tezkeresinin ardından Türk askeri gitmeye hazırlanıyor.
Türkiye ile Libya'daki Ulusal Mutabakat Hükümeti arasında imzalanan askeri işbirliği mutabakatı Libya'daki parlamento tarafından reddedildi.
Gözlerin çevrildiği Libya’da yaşananlarla ilgili bilgi eksikliği nedeniyle birçok kişi de “Libya’da Neler Oluyor?” sorusunun cevabını arıyor.
LİBYA’YI KİMLER YÖNETİYOR
Libya’da Birleşmiş Milletler’in meşru olarak tanıdığı Ulusal Mutabakat Hükümeti ve General Hafter’in kontrolündeki Tobruk Meclisi adında iki ayrı hükümeti bulunuyor.
Ulusal Mutabakat Hükümeti
17 Aralık 2015’te “Libya Siyasi Anlaşması” uyarınca kurulan UMH Başkanlık Konseyi BM Güvenlik Konseyi tarafından Libya’nın tek meşru temsilcisi olarak tanın. Ancak konseyin sunduğu hükümet listeleri General Hafter’in baskıları nedeniyle Tobruk Temsilciler Meclisi tarafından onaylanmadı ve süreç tıkandı. Şubat 2016’da da 18 bakandan oluşan Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin kuruldu.
Tobruk Temsilciler Meclisi
Tobruk Temsilciler Meclisi ‘Fas anlaşması’ gereği ülkenin yasama meclisi olarak kabul edildi. Tamamen General Hafter’in kontrolünde olan meclis kendini gayrimeşru hükümet olarak tanımlıyor ve Ulusal Mutabakat hükümetini tanımıyor.
İç savaşta tarafları destekleyen ülkeler
General Hafter’i destekleyen ülkeler;
Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, ABD, Fransa ve Rusya. (Moskova yönetimi özellikle paralı asker grubu Wagner ve İHA desteğiyle sahada Hafter’e ciddi destek veriyor.)
Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni destekleyen ülkeler ise; Türkiye, Katar. Bununla birlikte AB ve BM Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne siyasi desteği bulunuyor.
Ülkenin başkenti Trablus’u ve önemli nüfus yoğunluğuna sahip sahil şehirlerini Ulusal Mutabakat Hükümeti kontrol ederken, Bingazi, Tobruk ve Derne kentleriyle birlikte ülkenin büyük bir kısmını kaplayan güneydeki çöl bölgeleri Hafter’in hakimiyetinde.
Libya’da kontrol alanı açısından üstünlük ise General Hafter güçlerine bağlı Tobruk Temsilciler Meclisi’nde. Gayri resmi bilgilere göre Libya 6.5 milyon nüfusa sahip. Hafter güçleri toprak açısından Ulusal Mutabakat Hükümeti'nin 10 katı fazla alana hakimken nüfus açısındantab ise tam tersine bir durum söz konusu.
Büyük silahlı güçler
Akdeniz'e kıyısı bulunan 6,5 milyon nüfuslu petrol ülkesi Libya'da Kaddafi'nin devrilmesinin ardından yüzlerce irili ufaklı silahlı grup faaliyet göstermeye başladı.
Öne çıkan gruplar
Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti'ne (UMH) bağlı birlikler.
Kaddafi'nin devrilmesinde en büyük paya sahip Misrata merkezli güçler.
Körfez ülkeleri ile Mısır'ın desteklediği Tobruk merkezli General Halife Hafter'e bağlı Libya Ulusal Ordusu.
Ülkenin batısında, Tunus sınırına yakın Zintan merkezli güçler.
AŞİRETLER KİMİ DESTEKLİYOR?
6 milyonluk iç savaş öncesi Libya nüfusunun 2.5 milyonu Misrata, Trablus ve Sirte’de ikamet diyor. Arap ülkelerinde olduğu gibii kabile ve aşiretlerin söz sahibi olduğu ülkede Tuaregler, Amazingler, Verşufanna ve Tebular ülkede en bilinen ve büyük bir nüfus yoğunluğuna sahip aşiretler. General Hafter bu durumu lehine çevirmek çabasıyla aşiret liderleriyle iyi ilişkiler kurarak toprak hakimiyeti konusunda üstünlüğünü korumaya çalışıyor.
Hafter’in saldırıları ne zaman başladı?
General Hafter kontrolündeki Libya Ulusal Ordusu, aşiretlerin de desteğiyle birçok bölgeyi savaşmadan kontrol altına aldı. 4 Nisan’da ise başkent Trablus’u ele geçirmek için operasyon başlattıklarını duyurdu. Özellikle Kaddafi döneminden kalma savaş uçaklarıyla havalimanlarını bombalayan General Hafter güçleri 7 cephede Ulusal Mutabakat Hükümeti ile savaşıyor.
Ülkedeki teknolojik alt yapı eksikliği ve bağımsız sağlıklı haber alınamaması sebebiyle kontolün kimin elinde olduğu tam olarak bilinmezken General Hafter güçleri 12 Aralık’ta dördüncü kez Trablus’a yönelik operasyon başlattı. Rusların insansız hava araçları ve paralı askerlerle desteklediği General Hafer başkent Trablusgarp'ı kontrolü altına almak için çaba gösteriyor.
Misrata Tugayları
Kaddafi’nin devrilmesine öncü rol oynayan, IŞİD’i Kaffafi’nin memleketi Sirte’den temizleyen Misrata Tugayları 2014’te Ulusal Mutabakat Hükümeti ile birlikte Hafter güçlerini püskürttü. Misrata’da seferberlik ilan eden Misrata Tugayları binlerce milis gücünü Trablus cephesine gönderdi.
Misrata, Kabav, Zliten, Hums, Msallata, Zaviye, Cadu ve Zintan kentlerinde seferberlik ilan eden Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne destek veren “Burkan el-Gadab” operasyonu çatısı altında Hafter güçleriyle mücadele ediyor.
BM’ye göre Libya’ya silah sevkiyatı yapmak yasak. Ancak Fransa, Rusya, Ürdün ve Birleşik Arap Emirlikleri'i General Hafter'i desteklerken Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne tek askeri destek Türkiye tarafından veriliyor.
ABD ise Libya’da Hafter’e verdiği paralı asker ve İHA desteği nedeniyle Rusya’ya tepki gösterirken 26 Kasım’da General Hafter ile görüştü.
Libya'da aşiretlerin kökeni, birinci derecede Araplara ve Berberilere dayanıyor.
Ülkenin önde gelen aşiretleri şunlardır:
Varfalla: Libya'nın en büyük aşiretlerinden biridir. Üyelerinin sayısı bir milyonu geçtiği için Libya nüfusunun altıda biri bu aşirete mensuptur. Çoğunluğu Fizan bölgesinde toplanmışsa da Bingazi ve Sirte yakınlarında yaşayanları da vardır.
Kadhafa: Muammer Kaddafi'nin de mensubu olduğu bu aşiretin üyeleri, Libya'nın orta kesimindeki Sebha ve Sirte kentlerinde yoğunlaşmıştır. 2011 öncesinde Libya'daki aşiretler içinde en ağır silahlara sahip olanlar, Kadhafa aşireti mensuplarıydı. Muammer Kaddafi, kendisini ve ailesini korumak için bu aşirete bel bağlamıştı.
Mağariha: Devrimden önce Libya'nın en ağır silahlı aşiretlerinden biriydi. Üyeleri ülkenin batısındaki Kıyı Vadisi'nde yaşar. Muammer Kaddafi’nin sağ kolu Abdullah Senusi ve Lockerbie Saldırısı'ndan hüküm giyen Abdulbasit Migrahi de Mağariha aşiretindendi. Pan-Am Havayolları'na ait bir yolcu uçağı, 1988 yılında Londra'dan havalandıktan sonra patlayıcı bir aygıtın infilak etmesi sonucu İskoçya'nın güneyindeki Lockerbie Kasabası'na düşmüştü. Saldırı sonucu uçakta bulunan 243 yolcu ve 16 mürettebatın tümü ile Lockerbie Kasabası'nda yaşayan 11 kişi hayatını kaybetmişti.
Tarhuna: 60'ı aşkın alt aşiretten oluşuyor. Aşiret üyeleri, başkent Trablus'un güneybatısına yerleşmiştir. Trablus nüfusunun üçte biri, Tarhuna aşireti mensubudur.
Zintan: Fas, Tunus, Libya, Cezayir ve Moritanya’ya yayılan Berberilerin bazıları bu aşirete mensuptur. Aşiret üyeleri, Libya'da Batı Dağları bölgesindeki Zintan kentine toplanmıştır.
Tuareg: Sahra Çölü’nde yaşayan Berberi kökenli bu aşiretinin üyeleri, Mali, Nijer ve Cezayir gibi Afrika ülkelerine yayılmıştır. Libya'daki Tuaregler, ülkenin güneyindeki Ghat kentinde yaşıyorlar. Libya'daki sosyal hakları kısıtlı olan Tuaregler, zor şartlarda yaşıyorlar.
Beni Süleyman: Birkaç alt aşiretin birleşmesiyle oluşan Beni Süleyman aşiretinin üyeleri de Sirte ve Fizan'da yerleşiktir. Mısır, Tunus, Nijer ve Çad'da da üyeleri vardır.
Ubeyde, Braada, El Avakir: Bu aşiretlerin üyeleri Libya’nın doğusunda Yeşil Dağ bölgesinde yaşamaktadır. Geçmişte Libya İçişleri Bakanı olan, sonra muhalif saflara geçmesinin ardından öldürülen Abdülfettah Yunus da bu aşirete mensuptu.
TÜRKİYE KİMİ DESTEKLİYOR?
Libya'nın batısında bulunan Trablus merkezli hükümet ile Türkiye arasında 27 Kasım 2019'da "Güvenlik ve İşbirliği Mutabakat Muhtırası" ile "Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası" imzalanmıştı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi ise Libya'ya asker gönderilmesine ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresini Perşembe günü 184'e karşı 325 oyla kabul etmişti.